《中国大能手》第三季

Монгол хэлэн
?????? ????
Тараалга	Монгол Улас; Хитад Уласай ?бэр Монгол орониие багтаагаад найман можо орон; Оросой Буряад Улас, Хальмаг Улас, бусад газар; бусад улас
Арад т?мэн	Монголшууд
Т?рэлхи хэлэтнэй тоо	6,5 сая х?н
Хэлэнэй ангилал	Монгол хэлэн Т?б Монгол Монгол хэлэн
?зэг бэшэг	Кирилл, Монгол бэшэг, Вагиндра бэшэг
Албан ё?оной хэрэглээ
Улас	百度 我个人认为，长生不老不一定是好事！尤志东:长生不老不是好事吗？印能法师：我前一段时间看一个小品。 Монгол Нютагай албан хэлэн: Хитад (?бэр Монгол)
Тохируулагша байгууллага	Монгол Улас: Т?рын хэлэнэй з?блэл Хитад: Монгол хэлэ бэшэгэй ажалай з?блэл
Томьёолбори
ISO 639-1	mn
ISO 639-2	mon
ISO 639-3	mon – Монгол хэлэн б?хлээрээ Дотор нь ялгасан нь: khk – Халха-монгол mvf – Ондоо монгол

Монголшууд

Монгол хэлэн (Монгол: Монгол хэл ,) - Алтайн хэлэнэй б?лын нэгэ хэлэн, монголшуудай хэлэн. Монгол Уласай албан ё?оной хэлэн.

Алтай хэлэнэй изагуурай юрэнхы шэнжэ болохо SOV (субъект-объект-?йлэ ?гэ) гэ?эн дарааллаар орно. М?н нэрэ ?гын холбоо?оо болон ?йлэ ?гын хубиралынь ?гын т?гэсхэлынь хубирха заршамтай. Аялганай тааралдалда захирагдана.

Грамматикын байгуулалтын хубида монгол хэлэн залгамал хэлэн болоно. Аялган абяанууд аялганай тааралдалай хуулида захирагдадаг, м?н т?ргэн, удаан гэжэ илгардаг. Буряад хэлэн ??рын гэhэн онсолигтой, тон баялиг ?гын hантай юм. Монголшууд 95 %-нь монгол хэлые.

Монгол хэлэнэй Халх-Буряад-Хальмаг товч толи бэшэг

Монгол хэлэнэй Халх-Буряад-Хальмаг товч толи бэшэг энэ Монгол хэлэнэй Монгол улас дахь Халх, ОХУ-д хэрэглэгдэж буй Буряад, Хальмаг аялгуудын бичиглэлийн зэрэгц??лэн харьцуулсан жагсаалт юм.

Монголшууд Т?б Аазийн харилцан ялгаатай орнуудад тархан суурьшиж, нэг бус олон тусгаар улс дотор багтан байгаа тул ?сэг бичгийн систем г?, али цагаан толгой зарим ?г ?сгээр ялгаатай дуудагдан, бичигдэх болсон учраас хоорондоо ойлголцохг?й байх явдал гаргахг?йн тулд т?гээмэл хэрэглэгддэг ?гсийг харьцуулан жишиж ?з??лэв. Энэ нь Монгол хэлээр хэлэлцэгсэд хил хязгаараар хязгаарлагдсан ч хоорондоо ойлголцох, ?ндэстэний хэл, соёлоо хадгалан х?гж??лэхэд дэмжлэг болох зорилготой юм.

• Монгол уласад албан ёсоор хэрэглэгдэж буй Халх Монгол кирилл бичгээр бичигдсэн ?гсийг нэгд?гээр баганад,
• Ородой Холбооной Улас (ОХУ)-ын Б?гдэ найрамдаха Буряад Уласад албан ёсоор хэрэглэгдэж буй Буряад кирилл бишэгээр бичигдсэн ?гсийг хоёрдугаар баганад,
• ОХУ-ын Б?гд найрамдах Хальмаг Уласад албан ёсоор хэрэглэгдэж буй Хальмаг кирилл бичгээр бичигдсэн ?гсийг гуравдугаар баганад
• Эргэлзээтэй утгыг тайлахын тулд ОХУ-д албан ёсоор хэрэглэгддэг Ород хэлэнийг Ород кирилл бичигт х?рв??лсэнийг тавдугаар баганад тус тус харууллаа.

Кирилл Монгол бэшэг

  Кирилл + э/а

№	Кирилл	Нэрэ	Харгалзах олон улсын абяа з?йн ?сэг	ISO 9	Стандарт	THL (англ)	Library of Congress (англ)
1	Аа	а	a	a	a	a	a
2	Бб	бэ	p, p?, b	b	b	b	b
3	Вв	вэ	w, w?	v	v	w	v
4	Гг	гэ	ɡ, ɡ?, k, ?	g	g	g	g
5	Дд	дэ	t, t?, d	d	d	d	d
6	Ее	е	j?~j?, e	e	ye, y?	ye, y?	e
7	Ёё	ё	j?	?	yo, y?	yo	?
8	Жж	жэ	t?, d?	?	j	j	zh
9	Зз	зэ	ts, dz	z	z	z	z
10	Ии	и	i	i	i	i	i
11	Йй	хагас и	i	j	?	i	?
12	(Кк)	ка	(k, k?)	k	k	k	k
13	Лл	эл	?, ??	l	l	l	l
14	Мм	эм	m, m?	m	m	m	m
15	Нн	эн	n, n?, ?	n	n	n	n
16	Оо	о	?	o	o	o	o
17	??	?	o	?	?	?	?
18	(Пп)	пэ	(p?, p??)	p	p	p	p
19	Рр	эр	r, r?	r	r	r	r
20	Сс	эс	s	s	s	s	s
21	Тт	тэ	t?, t??	t	t	t	t
22	Уу	у	?	u	u	u	u
23	??	?	u	ù	ü	ü	ü
24	(Фф)	фэ, фа, эф	(f)	f	f	f	f
25	Хх	хэ, ха	x, x?	h	x	kh	kh
26	Цц	цэ	ts?	c	c	ts	ts
27	Чч	чэ	t??	?	?	ch	ch
28	Шш	ша, эш	?	?	?	sh	sh
29	(Щщ)	ща, эшчэ	(st?)	?	??	shch	shch
30	Ъъ	хатуугийн тэмдэг		?	?	?	?
31	Ыы	эр ?гийн ы	i	y	y	?	y
32	Ьь	з??лний тэмдэг	?	?	?	?	i
33	Ээ	э	e	è	e	e	ê
34	Юю	ю	j?, ju	?	yu, yü	yu, yü	iu
35	Яя	я	ja, j	a	ya	ya	ia

М?н ?зэхэ

• Хальмаг хэлэн
• Монгол хэлэнэй Халх-Буряад-Хальмаг товч толь бичиг
• Буряад хэлэн

Холбоо?он

• Monumenta Altaica Архивировал?ан 16 долоо ?ара 2011 оной. grammars, texts, dictionaries and bibliographies of Mongolian and other Altaic languages
• Mongolian language courses Архивировал?ан 20 хоёр ?ара 2019 оной. provided by the American Center for Mongolian studies
• Lingua Mongolia Архивировал?ан 24 д?рбэ ?ара 2009 оной. information on Classical Mongolian, including an online dictionary
• GB18030 Support Package for Windows 2000/XP includes Classical Mongolian font
• Mongolian Cyrillic Character Transliteration (freeware)
• Webster's Mongolian-English dictionary Архивировал?ан 22 арбан хоёр ?ара 2005 оной.
• Mongolian-English-German-Korean-Japanese-Russian dictionary Архивировал?ан 1 нэгэ ?ара 2015 оной.
• Mongolian bilingual dictionaries
• Bolor Mongolian-English dictionary
• Mongolian Etymological Dictionary compiled by Andras Rajki
• Monolingual dictionary based on the standard dictionary compiled by Tsevel

Хэтдээ унших

• (Монгол) Amar?argal, B. 1988. BNMAU dah' mongol helnij nutgijn ajalguuny tol' bichig: halh ajalguu. Ulaanbaatar: ?UA.
• Apatóczky, ákos Bertalan. 2005. On the problem of the subject markers of the Mongolian language. In Wú Xīnyīng, Chén Gānglóng (eds.), Miànxiàng xīn shìjìde ménggǔxué [The Mongolian studies in the new century : review and prospect]. Běijīng: Mínzú Chūbǎnshè. 334–343. ISBN 7-105-07208-3.
• (日本語) Ashimura, Takashi. 2002. Mongorugo jarōto gengo no -l?? no yōhō ni tsuite. TULIP, 21: 147–200.
• (Монгол) Bajansan, ?. and ?. Odont?r. 1995. Hel ?in?lelijn ner tomjoony züjl?ilsen tajlbar tol. Ulaanbaatar.
• (Монгол) Bayan?oγtu. 2002. Qor?in aman ayalγun-u sudulul. K?keqota: ?MYSKQ. ISBN 7-81074-391-0.
• (Монгол) Bjambasan, P. 2001. Mongol helnij ügüjsgeh har'caa ilerhijleh hereglüürüüd. Mongol hel, sojolijn surguul: Erdem ?in?ilgeenij bi?ig, 18: 9–20.
• Bosson, James E. 1964. Modern Mongolian; a primer and reader. Uralic and Altaic series; 38. Bloomington: Indiana University.
• Brosig, Benjamin. 2009. Depictives and resultatives in Modern Khalkh Mongolian. Hokkaidō gengo bunka kenkyū, 7: 71–101.
• Chuluu, Ujiyediin. 1998. Studies on Mongolian verb morphology. Dissertation, University of Toronto.
• (Монгол) ?inggeltei. 1999. Загбар:Unicode. K?keqota: ?MAKQ. ISBN 7-204-04593-9.
• (Монгол) Coloo, ?. 1988. BNMAU dah' mongol helnij nutgijn ajalguuny tol' bichig: ojrd ajalguu. Ulaanbaatar: ?UA.
• (English) Djahukyan, Gevork. (1991). Armenian Lexicography. In Franz Josef Hausmann (Ed.), An International Encyclopedia of Lexicography (pp. 2367–2371). Berlin: Walter de Gruyter.
• Загбар:Zh icon [Dobu] Dàobù. 1983. Ménggǔyǔ jiǎnzhì. Běijīng: Mínzú.
• (Монгол) Garudi. 2002. Dumdadu üy-e-yin mongγul kelen-ü bütü?e-yin kelberi-yin sudulul. K?keqota: ?MAKQ.
• Georg, Stefan, Peter A. Michalove, Alexis Manaster Ramer, Paul J. Sidwell. 1999. Telling general linguists about Altaic. Journal of Linguistics, 35: 65–98.
• Guntsetseg, D. 2008. Differential Object Marking in Mongolian. Working Papers of the SFB 732 Incremental Specification in Context, 1: 53–69.
• Hammar, Lucia B. 1983. Syntactic and pragmatic options in Mongolian - a study of bol and n'. Ph.D. Thesis. Bloomington: Indiana University.
• [K?ke] Harnud, Huhe. 2003. A Basic Study of Mongolian Prosody. Helsinki: Publications of the Department of Phonetics, University of Helsinki. Series A; 45. Dissertation. ISBN 952-10-1347-8.
• (日本語) Hashimoto, Kunihiko. 1993. <-san> no imiron. MKDKH, 43: 49–94. Sapporo: Dō daigaku.
• (日本語) Hashimoto, Kunihiko. 2004. Mongorugo no kopyura kōbun no imi no ruikei Архивировал?ан 25 хоёр ?ара 2009 оной.. Muroran kōdai kiyō, 54: 91–100.
• Janhunen, Juha (ed.). 2003. The Mongolic languages. London: Routledge. ISBN 07700711333 Загбар:Please check ISBN
• Janhunen, Juha. 2003a. Written Mongol. In Janhunen 2003: 30–56.
• Janhunen, Juha. 2003b. Para-Mongolic. In Janhunen 2003: 391–402.
• Janhunen, Juha. 2003c. Proto-Mongolic. In Janhunen 2003: 1–29.
• Janhunen, Juha. 2003d. Mongol dialects. In Janhunen 2003: 177–191.
• Janhunen, Juha. 2006. Mongolic languages. In K. Brown (ed.), The encyclopedia of language & linguistics. Amsterdam: Elsevier: 231–234.
• Johanson, Lars. 1995. On Turkic Converb Clauses. In Martin Haspelmath and Ekkehard K?nig (eds.), Converbs in cross-linguistic perspective. Berlin: Mouton de Gruyter: 313–347. ISBN 978-3-11-014357-7.
• Загбар:Ko icon Kang, Sin Hyen. 2000. Tay.mong.kol.e chem.sa ?-uy uy.mi.wa ki.nung. Monggolhak [Mongolian Studies], 10: 1–23. Seoul: Han?guk Monggol Hakhoe [Korean Association for Mongolian Studies].
• Karlsson, Anastasia Mukhanova. 2005. Rhythm and intonation in Halh Mongolian. Ph.D. Thesis. Lund: Lund University. Series: Travaux de l'Institut de Linguistique de Lund; 46. Lund: Lund University. ISBN 91-974116-9-8.
• Ko, Seongyeon. 2011. Vowel Contrast and Vowel Harmony Shift in the Mongolic Languages. Language Research, 47.1: 23-43.
• (Монгол) Luvsanvandan, ?. 1959. Mongol hel ajalguuny u?ir. Studia Mongolica [Mongolyn sudlal], 1.
• (Монгол) Luvsanvandan, ?. (ed.). 1987. (Authors: P. Bjambasan, C. ?n?rbajan, B. Pürev-O?ir, ?. San?aa, C. ?an?ivdor?) Or?in cagijn mongol helnij ügzüjn bajguulalt. Ulaanbaatar: Ardyn bolovsrolyn jaamny surah bi?ig, setgüülijn negdsen rjedakcijn gazar.
• (日本語) Matsuoka, Yūta. 2007. Gendai mongorugo no asupekuto to dōshi no genkaisei. KULIP, 28: 39–68.
• (日本語) Mizuno, Masanori. 1995. Gendai mongorugo no jūzokusetsushugo ni okeru kakusentaku. TULIP, 14: 667–680.
• (Монгол) M?nh-Amgalan, J. 1998. Or?in tsagijn mongol helnij bajm?ijn aj. Ulaanbaatar: Moncame. ISBN 99929-951-2-2.
• (Монгол) Nadmid, ?. 1967. Mongol hel, tüünij bi?gijn tüühen h?g?lijn tov? tojm. Ulaanbaatar: ?UA.
• (Монгол) Nor?in et al. (eds.) 1999. Mongγol kelen-ü toli. K?keqota: ?MAKQ. ISBN 7-204-03423-6.
• Okada, Hidehiro. 1984. Mongol chronicles and Chinggisid genealogies Архивировал?ан 5 нэгэ ?ара 2023 оной.. Journal of Asian and African studies, 27: 147–154.
• (Монгол) ?bür mongγul-un yeke surγaγuli. 2005 [1964]. Odu üy-e-yin mongγul kele. K?keqota: ?MAKQ. ISBN 7-204-07631-1.
• Poppe, Nicholas. 1955. Introduction to Mongolian comparative studies. Helsinki: Finno-Ugrian Society.
• Poppe, Nicholas. 1970. Mongolian language handbook. Washington D.C.: Center for Applied Linguistics.
• (Монгол) Pürev-O?ir, B. 1997. Or?in cagijn mongol helnij ?güülberzüj. Ulaanbaatar: n.a.
• Rachewiltz, Igor de. 1976. Some Remarks on the Stele of Yisuüngge. In Walter Heissig et al., Tractata Altaica - Denis Sinor, sexagenario optime de rebus altaicis merito dedicata. Wiesbaden: Harrassowitz. pp. 487–508.
• Rachewiltz, Igor de. 1999. Some reflections on so-called Written Mongolian. In: Helmut Eimer, Michael Hahn, Maria Schetelich, Peter Wyzlic (eds.). Studia Tibetica et Mongolica - Festschrift Manfred Taube. Swisttal-Odendorf: Indica et Tibetica Verlag: 235–246.
• (Монгол) Rinchen, Byambyn (ed.). 1979. Mongol ard ulsyn ugsaatny sudlal helnij ?in?lelijn atlas. Ulaanbaatar: ?UA.
• Rybatzki, Volker. 2003. Middle Mongol. In Janhunen 2003: 47–82.
• (Монгол) Sajto, Kosüke. 1999. Or?in ?agyn mongol helnij "ner?sen" temdeg nerijn onclog (temdeglel). Mongol ulsyn ih surguulijn Mongol sudlalyn surguul' Erdem ?in?ilgeenij bi?ig XV bot', 13: 95–111.
• (Монгол) San?aa, ?. and D. Tujaa. 2001. Darhad ajalguuny urt eg?gijg avialbaryn t?v?ind sudalsan n'. Mongol hel ?in?lel, 4: 33–50.
• (Русский) San?eev, G. D. 1953. Sravnitel'naja grammatika mongol'skih jazykov. Moskva: Akademija Nauk USSR.
• (Монгол) Se?en. 2004. Odu üy-e-yin mongγul bi?ig-ün kelen-ü üge bütügekü daγaburi-yin sudulul. K?keqota: ?MASKKQ. ISBN 7-5311-4963-X.
• Sechenbaatar [Se?enbaγatur], Borjigin. 2003. The Chakhar dialect of Mongol: a morphological description. Helsinki: Finno-Ugrian society. ISBN 952-5150-68-2.
• (Монгол) Загбар:Unicode 2005. Загбар:Unicode [A guide to the regional dialects of Mongolian]. K?keqota: ?MAKQ. ISBN 7-204-07621-4.
• Загбар:Cn icon Siqinchaoketu [=Se?en?oγtu]. 1999). Kangjiayu yanjiu. Shanghai: Shanghai Yuandong Chubanshe.
• Slater, Keith. 2003. A grammar of Mangghuer. London: RoutledgeCurzon. ISBN 978-0-7007-1471-1.
• Starostin, Sergei A., Anna V. Dybo, and Oleg A. Mudrak. 2003. Etymological Dictionary of the Altaic Languages, 3 volumes. Leiden: Brill. ISBN 90-04-13153-1.
• Street, John C. 1957. The language of the Secret History of the Mongols. New Haven: American Oriental Society. American Oriental series; 42.
• Street, John C. 2008. Middle Mongolian Past-tense -BA in the Secret History. Journal of the American Oriental Society 128 (3): 399–422.
• Svantesson, Jan-Olof. 2003. Khalkha. In Janhunen 2003: 154–176.
• Svantesson, Jan-Olof, Anna Tsendina, Anastasia Karlsson, Vivan Franzén. 2005. The Phonology of Mongolian. New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-926017-6.
• (Монгол) Temürcereng, Загбар:Unicode. 2004. Mongγul kelen-ü üge-yin sang-un sudulul. K?keqota: ?MASKKQ. ISBN 7-5311-5893-0.
• (Монгол) Toγtambayar, L. 2006. Загбар:Unicode. Liyuuning-un ündüsüten-ü keblel-ün qoriy-a. ISBN 7-80722-206-9.
• (Монгол) T?m?rtogoo, D. 1992. Mongol helnij tüühen helzüj. Ulaanbaatar.
• (Монгол) T?m?rtogoo, D. 2002. Mongol d?rv?l?in üsegijn durashalyn sudalgaa. Ulaanbaatar: IAMS. ISBN 92025-08-04-0.
• (Монгол) Tsedendamba, Ts., Sürengijn M??m?? (eds.). 1997. Or?in cagijn mongol hel. Ulaanbaatar.
• Tserenpil, D. and R. Kullmann. 2005. Mongolian grammar. Ulaanbaatar: Admon. ISBN 99929-0-445-3.
• (Монгол) Tümen?e?eg. 1990. Загбар:Unicode ?bür mongγul-un yeke surγaγuli, 3: 102–120.
• The end of the Altaic controversy (review of Starostin et al. 2003)
• Walker, Rachel. 1997. Mongolian stress, licensing, and factorial typology. Rutgers Optimality Archive, ROA-172.
• (Deutsch) Weiers, Michael. 1969. Untersuchungen zu einer historischen Grammatik des pr?klassischen Schriftmongolisch. Wiesbaden: Otto Harrassowitz. Asiatische Forschungen, 28. (Revision of 1966 dissertation submitted to the Universit?t Bonn.)
• Yu, Wonsoo. 1991. A study of Mongolian negation. Ph. D. Thesis. Bloomington: Indiana University.